ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ;
Επιμέλεια κειμένου: Συντακτική ομάδα φυτωρίου ΜΑΝΩΛΗΣ
Από τα βαρέα μέταλλα είχαν χρησιμοποιηθεί ως μυκητοκτόνα κυρίως τα άλατα του χαλκού και υδραργύρου. Η μυκητοκτόνος δράση του χαλκού ανακαλύφθηκε το 1882 από τον καθηγητή Alexis Millardet στο Bordeaux της Γαλλίας. Ο καθηγητής Millardet παρατήρησε ότι πρέμνα αμπέλου που είχαν ψεκασθεί με μίγμα θειικού χαλκού και ασβέστου είχαν μικρότερο ποσοστό προσβολής περονοσπόρου (Plasmopara viticola), μία ασθένεια που είχε εισαχθεί στη Γαλλία από την Β. Αμερική δια των μολυσμένων υποκειμένων αμπέλου ανθεκτικών στη φυλλοξήρα.
Το μίγμα θειικού χαλκού και ασβέστου έγινε γνωστό με το όνομα Μίγμα Bordeaux ή βορδιγάλειος πολτός και μέχρι σήμερα είναι ένα από τα ευρέως χρησιμοποιούμενα χαλκούχα μυκητοκτόνα. Ο χαλκός μπορεί να δηλητηριάσει τόσο την καλλιέργεια όσο και τον παθογόνο στόχο. Για πολλές καλλιέργειες, πρέπει να εξισορροπηθούν τα οφέλη της μεγιστοποίησης της αποτελεσματικότητας έναντι των κινδύνων της φυτοτοξικότητας.
Σαφώς και ο χαλκός κατέχει κύρια θέση στην αντιμετώπιση ασθενειών των φυτών, αλλά το σημαντικότερο απ’όλα είναι να μάθουν οι παραγωγοί να τον χρησιμοποιούν σωστά.
Παρ’όλα αυτά όμως, η ικανότητά του να σκοτώνει δεν περιορίζεται μόνο στα βακτήρια και τους μύκητες. Μπορεί να βλάψει τον φυτικό ιστό, καρπούς, να καταστείλει γαιοσκώληκες και να συσσωρευτεί στο έδαφος. Είναι τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς καθώς και για κάποια άλλα ανώτερα ζώα, ειδικά τα πρόβατα. Ο άνθρωπος έχει υψηλά ανεκτά επίπεδα χαλκού. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζουμε πως ο χαλκός είναι ένα στοιχείο που αντιδράει εύκολα και μπορεί κα σχηματίζει πολλές μορφές αυτού, όπως, οξείδια, υδροξείδια, θειικά και άλλα.
Με τη σωστή χρήση, οι ψεκασμοί χαλκού μειώνουν το κόστος και είναι αποτελεσματικοί κατά των βακτηριών και των μυκήτων.
Οι χαλκοί αποτελούν ισχυρούς χημικούς ψεκασμούς για την αντιμετώπιση διαφόρων βακτηριολογικών και μυκητολογικών ασθενειών. Η χρήση των χαλκούχων σκευασμάτων θα πρέπει να γίνεται ορθά ώστε τα συγκεκριμένα σκευάσματα να είναι και αποτελεσματικά.
ΠΕΝΤΕ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΣΩΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
Η διαλυτότητα των χαλκούχων σκευασμάτων αυξάνεται υπό όξινες συνθήκες.
Οι ψεκασμοί χαλκού γενικά προκαλούν περισσότερη φυτοτοξικότητα όταν εφαρμόζονται υπό συνθήκες βραδείας ξήρανσης.
Όταν οι οφθαλμοί εμφανίζουν ήδη πράσινο ιστό δε θα έπρεπε να εφαρμοσθεί χαλκός λίγο πριν τους αναμενόμενους πρώιμους παγετούς.
Οι διάφορες βοηθητικές ουσίες που προστίθενται στα μείγματα των φυτοφαρμάκων είναι πολύ μεταβλητές και έχουν σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτες επιδράσεις στην αποτελεσματικότητα των χαλκούχων ψεκασμών.
Ο βορδιγάλειος πολτός παρασκευάζεται με ανάμιξη θειικού χαλκού και ασβέστη. Με τα σταθερά προϊόντα χαλκού, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η προσθήκη ασβέστου είτε θα μειώσει τη φυτοτοξικότητα είτε θα επεκτείνει την παραμένουσα δραστικότητα του χαλκού.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ ΕΤΙΚΕΤΑ
Επειδή οι διαφορετικές μορφές σκευασμάτων έχουν και διαφορετικές ιδιότητες, οι καλλιεργητές θα πρέπει να διαβάζουν προσεκτικά τις οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα του προϊόντος. Επίσης, η αποτελεσματικότητα των ψεκασμών του χαλκού συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ποσότητα του στοιχειακού χαλκού κάθε φορά. Η περιεκτικότητα αυτή ποικίλει πολύ ανά προϊόν.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΑΛΚΟΥΧΩΝ ΜΥΚΗΤΟΚΤΟΝΩΝ
ΒΟΡΔΙΓΑΛΕΙΟΣ ΠΟΛΤΟΣ
σύσταση: 4,5 Kg CuSO4. 5H2O+5,5 Kg Ca(OH)2 σε 454 λίτρα H2O
το τελικό προϊόν περιέχει περίπου 12,75% χαλκό
Γενικά στοιχεία
Τα συστατικά του βορδιγαλείου πολτού αναμιγνύονται πριν την εφαρμογή και στο σχηματιζόμενο ψεκαστικό υγρό το δραστικό πλέον συστατικό είναι πιθανόν ο βασικός χαλκός (CuSO4. 3Cu(OH)2) ένα μπλε ζελατινώδες ίζημα αδιάλυτο στο νερό και το οποίο εναποτίθεται επάνω στη φυτική επιφάνεια. Μόλις παρασκευασθεί ο πολτός θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί διότι με την παραμονή το ίζημα γίνεται κρυσταλλικό ιώδους χρώματος και αυξάνει η φυτοτοξικότητά του.
Επιδιώκεται ο πολτός να έχει ουδέτερο ή ελαφρώς αλκαλικό pH (7,7). Ο ελαφρά όξινος πολτός έχει πιο άμεση δράση όμως είναι πιο φυτοτοξικός. Αντίθετα, ο αλκαλικός πολτός δρα πιο αργά, είναι ασφαλέστερος από την άποψη φυτοτοξικότητας, και έχει μεγαλύτερη προσκολλητικότητα και υπολειμματική δράση.
Εκτός από τους πολτούς Βορδιγάλειο και Βουργούνδιο για την παρασκευή των οποίων χρησιμοποιείται θειικός χαλκός (CuSO4. 5H2O) στην φυτοπροστασία χρησιμοποιούνται και αρκετές άλλες χαλκούχες ενώσεις οι λεγόμενες ²fixed coppers² όπως ο οξυχλωριούχος χαλκός í3Cu(OH)2. CuCL2ý, οξυχλωριούχος θειικός χαλκός í3Cu(OH)2. CuCL2+3Cu(OH)2. CuSO4ý, υδροξείδιο του χαλκού íCu(OH)2ý, το οξείδιο του χαλκού (Cu2O) και ο ανθρακικός χαλκός (μαλαχίτης) íCu(OH)2 CuCO3ý καθώς και άλλα άλατα όπως ο εναμμώνιος ανθρακικός χαλκός (Copper-Count-N) και ο βασικός θειικός χαλκός íCuSO4. Cu(OH)2. H2Oý.
Τα fixed coppers διαμερίζονται εύκολα σε λεπτόκοκκες σκόνες, έχουν μικρή διαλυτότητα στο νερό, είναι σταθερές κατά την αποθήκευση, ευκόλως διαμεριζόμενες στο νερό (με την προσθήκη διαβρεκτικών ουσιών) και λιγότερο φυτοτοξικές συγκριτικά με τους πολτούς. Η διαλυτότητά τους αυξάνει σε όξινα και αλκαλικά διαλύματα.
Όλα τα ανωτέρω χαλκούχα είναι προστατευτικά μυκητοκτόνα/βακτηριοκτόνα χρησιμοποιούμενα για μεγάλο φάσμα ασθενειών. Εφαρμόζονται προληπτικά κατά την περίοδο του φθινοπώρου ως αρχές της άνοιξης πριν την έναρξη της βλάστησης ή άνθησης, ανάλογα με τις καλλιέργειες και την ανθεκτικότητά τους στα χαλκούχα.
Τρόπος δράσης
Τα χαλκούχα δρουν μυκητοτοξικά δια της ιονικής μορφής του χαλκού (Cu++) και ο στόχος τους είναι τα σπόρια των μυκήτων. Αναφέρθηκε ότι ο βορδιγάλειος πολτός καθώς και τα fixed coppers εναποτίθενται επάνω στη φυτική επιφάνεια υπό μορφή ενός αδιάλυτου στο νερό ζελατινώδους επιχρίσματος (πολτοί) ή λεπτοδιαμερισμένων σωματιδίων (fixed coppers). Οι ποσότητες του ιονικού χαλκού που υπάρχουν στο ψεκαστικό υγρό ή επάνω στη φυτική επιφάνεια μετά την εφαρμογή είναι πολύ μικρές (<5ppm). Η υδατοδιαλυτότητα των χαλκούχων και κατά συνέπεια το ποσοστό ιονισμού εξαρτώνται από το pH. Ποσότητες χαλκού όμως διαλυτοποιούνται με τις εκκρίσεις (οργανικά οξέα και αμινοξέα) των βλαστανόντων σπορίων των ευαισθήτων μυκήτων. Σχηματίζονται υδατοδιαλυτά σύμπλοκα χαλκού τα οποία διίστανται και ελευθερώνουν ιόντα χαλκού που συσσωρεύονται εντός των σπορίων και επιφέρουν βιοκτόνο δράση. Αναφέρεται ότι τα σπόρια των μυκήτων συσσωρεύουν ιόντα χαλκού αυξάνοντας τη συγκέντρωση στο εσωτερικό τους κατά 100 φορές έναντι του περιβάλλοντος.
Τα ιόντα χαλκού εισερχόμενα στα κύτταρα δεσμεύονται επάνω σε μη εξειδικευμένες θέσεις όπως ιμιδαζολικές, καρβοξυλικές, φωσφορικές ή θειολικές προκαλώντας μετουσίωση πρωτεϊνών και ενζύμων μεταξύ των οποίων και του ενζυμικού συστήματος της πυρουβικής αφυδρογονάσης* χωρίς να είναι βέβαιο αν η αναστολή του τελευταίου είναι η αποκλειστική αιτία του θανάτου των σπορίων.
*Η πυρουβική αφυδρογονάση είναι το ένζυμο που συνδέει την γλυκόλυση με τον κύκλο των τρικαρβοξιλικών οξέων.
Φυτοτοξικότητα
Μόλις παρασκευασθεί ο βορδιγάλειος πολτός πρέπει να χρησιμοποιηθεί διότι με την παραμονή του αυξάνει η πιθανότητα φυτοτοξικότητας. Οι υδατοδιαλυτές ενώσεις του χαλκού (πχ. θειικός χαλκός) είναι φυτοτοξικές και μάλιστα χρησιμοποιούνται και ως ζιζανιοκτόνα και φυκοκτόνα. Ο βορδιγάλειος πολτός δύναται να δράσει φυτοτοξικά αν ακολουθήσουν την εφαρμογή του παρατεταμένες βροχοπτώσεις.
Ορισμένα φυτά είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητα στους πολτούς όπως η ροδακινιά και τα κολοκυνθοειδή. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιούνται fixed coppers και κατά κύριο λόγο οξυχλωριούχος χαλκός.
ΒΡΑΔΕΩΣ ΑΠΟΔΕΣΜΕΥΟΜΕΝΟΙ ΧΑΛΚΟΙ
Οι ψεκασμοί χαλκού ελέγχουν τα παθογόνα των φυτών επειδή τα ιόντα χαλκού μετουσιώνουν τις πρωτεΐνες, καταστρέφοντας έτσι τα ένζυμα που είναι κρίσιμα για τη λειτουργία των κυττάρων. Ο χαλκός μπορεί να σκοτώσει κύτταρα παθογόνων στις επιφάνειες των φυτών, αλλά μόλις το παθογόνο εισέλθει στον ιστό του ξενιστή, αυτό πλέον δεν αποτελεί στόχο για το χαλκό. Έτσι, οι ψεκασμοί χαλκού δρουν ως προστατευτικές μυκητοκτόνες/βακτηριοκτόνες θεραπείες, αλλά δεν έχουν καμία δραστηριότητα μετά τη μόλυνση. Ένας τρόπος για να αποφευχθεί η βλάβη του φυτού είναι να περιοριστεί η συγκέντρωση ιόντων χαλκού στις επιφάνειες των φυτών χρησιμοποιώντας προϊόντα χαλκού που είναι σχετικά αδιάλυτα στο νερό.
Λόγω της υψηλής διαλυτότητάς του στο νερό, ο θειικός χαλκός μπορεί να προκαλέσει φυτοτοξικότητα ακόμα και σε σχετικά χαμηλά ποσοστά εφαρμογής.
Η υψηλή διαλυτότητα σημαίνει επίσης ότι τα υπολείμματα θειικού χαλκού μπορούν να απομακρυνθούν γρήγορα από πιθανές βροχοπτώσεις. Τα προϊόντα χαλκού που έχουν είναι κατάλληλα για τα οπωροφόρα δένδρα είναι σχεδόν όλα σταθερά διαλύματα με χαμηλή διαλυτότητα στο νερό. Όταν αναμιγνύεται με νερό, το διάλυμα ψεκασμού είναι στην πραγματικότητα ένα εναιώρημα σωματιδίων χαλκού και αυτά τα σωματίδια επιμένουν στις επιφάνειες των φυτών μετά το στέγνωμα του ψεκασμού. Τα ιόντα χαλκού απελευθερώνονται σταδιακά από αυτές τις αποθέσεις χαλκού κάθε φορά που η φυτική επιφάνεια βρέχεται.
Η σταδιακή απελευθέρωση ιόντων χαλκού από τις αποθέσεις χαλκού παρέχει υπολειμματική προστασία έναντι παθογόνων φυτών. Ταυτόχρονα, η αργή απελευθέρωση ιόντων χαλκού από αυτές τις σχετικά αδιάλυτες αποθέσεις χαλκού μειώνει τους κινδύνους φυτοτοξικότητας στους ιστούς των φυτών.
ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΑ ΛΕΠΤΟΚΟΚΚΑ Ή ΧΟΝΔΡΟΚΟΚΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΧΑΛΚΟΥ;
Τα λεπτόκοκκα προϊόντα μπορεί να είναι προτιμότερα για όψιμες εφαρμογές κατά το λήθαργο. Οι περισσότερες ετικέτες χαλκού περιέχουν ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Γενικά, οι περισσότερες εφαρμογές προτείνονται για εφαρμογές που γίνονται την άνοιξη ή το φθινόπωρο σε κεράσια ή για εφαρμογές στο στάδιο της πράσινης κορυφής στα μήλα.
Οι λιγότερες εφαρμογές μπορεί να είναι καταλληλότερες την περίοδο της άνοιξης, εάν οι καιρικές συνθήκες έχουν καθυστερήσει και, συνεπώς, μπορεί κανείς να αναμένει από τα δέντρα να προχωρήσουν γρήγορα από το στάδιο των διογκωμένων οφθαλμών έως και την άνθηση.
Η χρήση υπερβολικών ποσοτήτων χαλκού, ιδιαιτέρων των λεπτόκοκκων προϊόντων, θα μπορούσε να οδηγήσει στο σχηματισμό σκουριάς σε καρπούς μήλων, στην περίπτωση που τα ιόντα χαλκού διασκορπιστούν μέσω του νερού πάνω στον ιστό των καρπών αφού τα άνθη έχουν εισέλθει στο στάδιο της ροζ κορυφής.
Τα προϊόντα χαλκού με χαμηλά ποσοστά στοιχειακού χαλκού είναι κατάλληλα για εφαρμογή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όπου απαιτούνται επαναλαμβανόμενοι ψεκασμοί, για ελαχιστοποίηση της φυτοτοξικότητας.